سؤال و جواب در مورد آیه ی قصاص
سؤال و جواب در مورد آیه ی قصاص
سؤال:
در سوره بقره آیه ی 178:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِصَاصُ فِی الْقَتْلَى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَالأُنثَى بِالأُنثَى فَمَنْ عُفِیَ لَهُ مِنْ أَخِیهِ شَیْءٌ فَاتِّبَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَأَدَاء إِلَیْهِ بِإِحْسَانٍ ذَلِکَ تَخْفِیفٌ مِّن رَّبِّکُمْ وَرَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدَى بَعْدَ ذَلِکَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِیمٌ
منظور از قصاص چیه؟
چر ا قصاص چنین مقرر شده که بنده در برابر بنده، آزاد در برابر آزاد و زن در برابر زن باشد؟
جواب:
معنی لغوی قصاص : «قصاص» از ماده «قص» (بر وزن سد) به معنى جستجو و پیگیرى از آثار چیزى است و هر امرى که پشت سر هم آید عرب آن را «قصه» مى گوید. و از آنجا که قصاص قتلى است که پشت سر قتل دیگرى قرار مى گیرد این واژه در مورد آن به کار رفته است .
در مورد این آیه معمولاً دو مطلب مورد بحث قرار می گیرد:
1. چرا اسلام قانون قصاص را مقرر کرده آیا برای انتقام بوده؟
2. چرا در قصاص مرد و زن تفاوت گذاشته؟
اما در مورد مورد اول:
عادت مردم آن زمان بر این بود که اگر کسى از قبیله ی آنها کشته مى شد تصمیم مى گرفتند تا آنجا که قدرت دارند از قبیله قاتل بکشند، و این فکر تا آنجا پیش رفته بود که حاضر بودند به خاطر کشته شدن یک فرد تمام طائفه ی قاتل را نابود کنند. آیه ی فوق نازل شد و حکم عادلانه ی قصاص را بیان کرد.
قصاص از یکسو ضامن حیات جامعه است ، زیرا اگر حکم قصاص به هیچوجه وجود نداشت و افراد سنگدل احساس امنیت مى کردند جان مردم بیگناه به خطر مى افتاد. و از سوى دیگر مایه حیات قاتل است چرا که او را از فکر آدمکشى تا حد زیادى باز میدارد و کنترل مى کند. و از سوى سوم به خاطر لزوم تساوى و برابرى جلو قتلهاى پى در پى را مى گیرد و به سنتهاى جاهلى که گاه یک قتل مایه چند قتل و آن نیز به نوبه خود مایه قتلهاى بیشترى مى شد پایان مى دهد، و از این راه نیز مایه حیات جامعه است . و با توجه به اینکه حکم قصاص مشروط به عدم عفو است نیز دریچه دیگرى به حیات و زندگى گشوده مى شود. جمله لعلکم تتقون که هشدارى است براى پرهیز از هر گونه تعدى و تجاوز این حکم حکیمانه اسلامى را تکمیل مى کند.
اما در مورد مورد دوم:
بعضى ایراد کنند که در آیات قصاص دستور داده شده که نباید «مرد» بخاطر قتل «زن » مورد قصاص قرار گیرد، مگر خون مرد از خون زن رنگینتر است ؟ چرا مرد جنایتکار بخاطر کشتن زن و ریختن خون ناحق از انسانهائى که بیش از نصف جمعیت روى زمین را تشکیل مى دهند قصاص نشود ؟! در پاسخ باید گفت : مفهوم آیه این نیست که مرد نباید در برابر زن قصاص شود بلکه همانطور که در فقه اسلام مشروحا بیان شده اولیاى زن مقتولى مى توانند مرد جنایتکار را به قصاص برسانند به شرط آنکه نصف مبلغ دیه را بپردازند. به عبارت دیگر: منظور از عدم قصاص مرد در برابر قتل زن ، قصاص بدون قید و شرط است ولى با پرداخت نصف دیه ، کشتن او جایز است . و لازم به توضیح نیست که پرداخت مبلغ مزبور براى اجراى قصاص نه بخاطر این است که زن از مرتبه انسانیت دورتر است و یا خون او کمرنگتر از خون مرد است ، این توهمى است کاملا بیجا و غیر منطقى که شاید لفظ و تعبیر «خونبها» ریشه این توهم شده است ، پرداخت نصف دیه تنها بخاطر جبران خسارتى است که از قصاص گرفتن از مرد متوجه خانواده او مى شود. توضیح اینکه : مردان غالبا در خانواده عضو مؤ ثر اقتصادى هستند و مخارج خانواده را متحمل مى شوند و با فعالیتهاى اقتصادى خود چرخ زندگى خانواده را به گردش در مى آورند، بنا بر این تفاوت میان از بین رفتن مرد و زن از نظر اقتصادى و جنبه هاى مالى بر کسى پوشیده نیست که اگر این تفاوت مراعات نشود خسارت بیدلیلى به بازماندگان مرد مقتول و فرزندان بیگناه او وارد مى شود، لذا اسلام با قانون پرداخت نصف مبلغ در مورد قصاص مرد رعایت حقوق همه افراد را کرده و از این خلأ اقتصادى و ضربه نابخشودنى ، که به یک خانواده می خورد جلوگیرى نموده است اسلام هرگز اجازه نمى دهد که به بهانه لفظ «تساوى » حقوق افراد دیگرى مانند فرزندان شخصى که مورد قصاص قرار گرفته پایمال گردد.
البته ممکن است زنانى براى خانواده خود، نان آورتر از مردان باشند، ولى مى دانیم احکام و قوانین بر محور افراد دور نمى زند بلکه کل مردان را با کل زنان باید سنجید.
کلوب قرآن سفره ی آسمانی محفلی برای نزدیکی به کتاب خدا و بحث در موضوعات متنوع